آناتومی دستگاه تولید مثل مرغ تخمگذار و نحوه تشکیل تخم مرغ

13 شهریور 1400 | 10:40 مقالات

آناتومی دستگاه تولید مثل مرغ تخمگذار و نحوه تشکیل تخم مرغ

دستگاه تولید مثل مرغهای تخمگذار از دو قسمت تخمدان و مجرای تخمدان(اویدوکت) تشکیل شده است(شکل 1-2).

تخمدانها اولین قسمت دستگاه تولید مثل مرغهای تخمگذار میباشد که در حفره شکمی و نزدیک کلیهها قرار دارند. در هنگام بلوغ مرغهای تخمگذار، تنها تخمدان سمت چپ آنها تکامل یافته و فعال میشود و تخمدان سمت راست رشد نمیکند. اگر تخمدان سمت چپ مرغهای تخمگذار به هر دلیلی مثل بیماری لوکوز از بین برود تخمدان سمت راست شروع به رشد میکند ولی به دلیل عدم رشد مجاری انتقال تخم در قسمت راست باعث میشود مرغ قادر به تولید تخممرغ نباشد. تخمدان از تعداد زیادی سلول تخم تشکیل شده که اندازههای مختلفی دارند. تعداد تخم مرغ تولیدی یک مرغ تخمگذار در یک دوره تولیدی کمتر از 320 عدد میباشد در حالی که تعداد سلولهای تخم شانس تولید تخم مرغ را دارند. البته ارتباطی بین تعداد فولیکولها و تعداد تخم مرغ تولید شده وجود ندارد. 10 روز قبل از آزاد شدن تخمک، وزن هر فولیکول حدود 100 میلیگرم و به قطر 4 تا 5 میلیمتر میباشد. اما در 10 روز پایانی فولیکولها به شدت رشد نموده به ترتیبی که وزن فولیکولها به حدود 20 گرم و قطر آن به حدود 40 میلیمتر افزایش مییابد.

برنامه نوری در دوره پرورش پولت میتواند بر تعداد و اندازه فولیکولهای تخمدان مؤثر باشد. بطوریکه اجرای برنامههای نوری متناوب در قیاس با برنامه نوری ثابت در دوره پرورش پولت باعث افزایش اندازه و تعداد فولیکول ها میگردد(جدول 2-1).

اگر چه به کارگیری برنامه نوری متناوب باعث افزایش تعداد و اندازه فولیکولها میشود اما نتیجه افزایش تعداد و اندازه فولیکولها بر روی تولید تخم مرغ به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.

تخمدان تحت تأثیر هورمون FSH (مترشحه از هیپوفیز) فعال میگردد. تخمدان فعال شروع به ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون مینماید. کبد مرغ تحت تأثیر هورمون استروژن و پروژسترون مواد اولیه لازم جهت ساخت زرده را تولید و از طریق خون به تخمدان منتقل مینماید. این مواد از طریق رگهای خونی غشاء زرده وارد آن شده و باعث افزایش حجم زرده میشود. معمولا 10روز نیاز است تا زرده کامل گردد. زرده تحت تأثیر هورمون LH مترشحه از هیپوفیز از یک ناحیه فاقد رگ به نام استیگما از تخمدان آزاد میشود(2-2).

در این مرحله زرده و دیسک ژرمینال(لایه زایشی) به قطر 2 میلی متر کامل شده است. در بعضی از موارد تصادفی، فولیکول در ناحیهای غیر از استیگما پاره میشود و در نتیجه بعضی از مویرگها پاره شده و باعث ایجاد لکه خون بر روی زرده میگردد. این لکه خون معمولا با گذشت زمان محو میشود. لذا وجود لکه خون در زرده تخم مرغ میتواند دلیل بر تازگی آن باشد. معمولا وجود لکه خون بر روی زرده تخم مرغ در سیستم قفس بیشتر از سیستم بستر میباشد. تغییرات ناگهانی دمای سالن، استرس، ژنتیک و کمبود ویتامین های K و A در ایجاد لکه خون مؤثر است.

در ادامه زرده آزاد شده توسط قسمت ابتدایی مجرای اویدوکت گرفته میشود. به این قسمت ابتدایی که شکل قیف مانندی دارد، اصطلاحا شیپور فالوپ میگویند. جذب زرده توسط شیپور فالوپ حدود پانزده تا سی دقیقه زمان میبرد. قسمت شالاز و غشای زرده در این قسمت تشکیل میشود(شکل 2-3).

زرده بعد از جذب توسط شیپور فالوپ وارد بخش دوم اویدوکت به نام ماگنوم میشود. بخش دوم اویدوکت(ماگنوم) نزدیک به 30 سانتیمتر طول دارد که زرده طی دو تا سه ساعت از ماگنوم عبور میکند. در طول مسیر ماگنوم غده های ترشح کننده مواد سفیده(آلبومن) وجود دارند که باعث افزوده شدن سفیده در اطراف زرده میشود(2-4). همانطور که در شکل 2-4 ملاحظه میشود، لایه های داخلی و خارجی سفیده غلیظ و رقیق در این مرحله تشکیل میگردد.

سومین قسمت اوویدوکت ایستموس میباشد که در این ناحیه دو غشاء داخلی و خارجی اطراف سفیده را احاطه و فرم و قالب تخم مرغ در این ناحیه شکل میگیرد(شکل 2-5). این دو لایه در حقیقت به عنوان سدی مانع ورود باکتریها به داخل محتویات تخم مرغ میگردد.

طول ایستموس نزدیک به 10 سانتیمتر است و تخم مرغ ظرف یک ساعت از این بخش عبور میکند.

چهارمین بخش مجرای تخمدان(اویدوکت) رحم نامیده میشود. زرده و سفیده تشکیل شده در قسمتهای قبلی لوله اویدوکت، به مدت 18 تا 20 ساعت در این قسمت باقی مانده و پوسته آهکی(کربنات کلسیم) تخم مرغ بر روی غشای خارجی سفیده در این بخش ساخته میشود. در مرغ های با پوسته قهوهای رنگدانهها در این بخش از دستگاه تولید مثل ساخته میشود(شکل 2-6).

هنگام شکل گیری پوسته در رحم، تخم مرغ سطحی زبر و آهکی دارد که در همین ناحیه یک مایع لزج به نام کوتیکول سطح پوسته را پوشانده و باعث خروج راحت تخم مرغ در هنگام تخمگذاری میشود. دمای تخم مرغ در هنگام تخمگذاری حدود 5/40 درجه سانتیگراد است. بعد از تخمگذاری دمای تخم مرغ به تدریج کاهش مییابد لذا سفیده و زرده منقبض شده و باعث ایجاد یک فشار منفی در داخل تخم مرغ میگردد، این فشار منفی باعث ایجاد فاصله بین دو غشای داخلی و خارجی احاطه کننده سفیده شده و منجر به پیدایش کیسه هوایی می گردد(2-6). همچنین باعث نفوذ مایع کوتیکول به داخل منافذ پوسته شده و آنها را پر میکند که بعد از مدت کوتاهی خشک و منافذ پوسته بسته میشوند. لذا کوتیکول علاوه بر لیز کردن تخم مرغ مانع نفوذ میکروبها به داخل تخم مرغ شده و باعث افزایش ماندگاری و ذخیره تخم مرغ میگردد. لذا برای جلوگیری از باز شدن منافذ و احتمال نفوذ باکتریها از شستن تخم مرغ قبل از نگهداری باید خودداری نمود.

2-2- ساختمان تخممرغ

یک تخم مرغ شامل سفیده، زرده و پوسته میباشد.

1-2-2- سفیده(Albumen)

تقریبا 60 درصد تخم مرغ از قسمت سفیده تشکیل شده است. که مواد تشکیل دهنده سفیده تخم مرغ در جدول (2-2) نشان داده شده است.

حدود 5/87 درصد سفیده تخم مرغ از آب و حدود 11 درصد آن از پروتئین تشکیل شده است. چهار پروتئین مهم سفیده تخم مرغ عبارت اند از اوآلبومین، اوترانسفرین، اوموکوئید و لیزوزیم است که بالغ بر 90 درصد محتوای پروتئینی آن را به خود اختصاص میدهند. PH سفیده تخم مرغ تازه حدود 7 تا 5/8 است که با ذخیره سازی تخم مرغ به دلیل خروج دی اکسید کربن از تخم مرغ این PH افزایش مییابد.

2-2-2- زرده(Yolk)

زرده تخم مرغ حدود 33-30 درصد یک تخم مرغ را تشکیل میدهد که اطراف زرده را غشائی به نام غشاء زرده احاطه نموده است. تقریبا تمام چربی موجود در تخم مرغ در زرده آن متمرکز شده است. لذا وزن مخصوص زرده به دلیل وجود چربی کم است و سبک تر از سفیده بوده و به همین دلیل تمایل به صعود به قسمت فوقانی تخم مرغ را دارد. کل چربی و پروفیل اسیدهای چرب تخم مرغ تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله نوع چربی جیره قرار میگیرد. مرغ ها یک قابلیت ویژه ای در خصوص ذخیره لیپید جیره به داخل زرده تخم مرغ دارند. در دو دهه گذشته پیشرفتهای قابل قبولی در خصوص تغییر پروفیل اسیدهای چرب زرده تخم مرغ با استفاده از دانههای روغنی در جیره مرغهای تخمگذار حاصل شده است.

ترکیب مواد مغذی زرده تخم مرغ در جدول(2-3) نشان داده شده است.

عمده اسیدهای چرب موجود در تخم مرغ به ترتیب اسیداولئیک(47%)، پالمتیک(23%)، لینولئیک(16%) و استئاریک(4%) میباشد. زرده تخم مرغ از لحاظ میزان اسید چرب لینولنیک فقیر میباشد. PH زرده تخم مرغ در تخم مرغهای تازه حدود 6 و با ذخیرهسازی در طول زمان PH به 7 میرسد.

در هنگام ذخیرهسازی تخممرغ، بخشی از آب موجود در سفیده تخم مرغ توسط زرده جذب میشود. این آب اضافه باعث افزایش اندازه زرده و کاهش قوام زرده(آبکی شدن زرده) میگردد.

3-2-2- پوسته(Shell)

پوسته تخم مرغ حدود 5/9 درصد وزن تخم مرغ را تشکیل میدهد. ترکیب اصلی سازنده پوسته تخم مرغ کربنات کلسیم است که حدود 94% ماده خشک پوسته را تشکیل میدهد. علاوه بر کربنات کلسیم، فسفات و منیزیم هم در ساختار معدنی پوسته تخم مرغ شرکت دارند. تحقیقات نشان میدهد که فصل سال بر میزان کربنات کلسیم پوسته تخم مرغ تأثیر گذار است. بطوریکه میزان کربنات کلسیم در فصل تابستان(74/90 درصد) در قیاس با فصل پاییز(01/92 درصد) و زمستان(86/93) بطور معنی داری کمتر است. شاید یکی از دلایل کاهش ضخامت و استحکام پوسته تخم مرغ در فصل تابستان همین دلیل باشد.

رنگ و پوسته تخم مرغ در سویههای تجاری از سفید تا قهوهای پررنگ وجود دارد. رنگ پوسته تخم مرغ به دلیل وجود رنگدانههایی است که در غشاء خارجی پوسته تخم مرغ ذخیره شدهاند و میزان آن در نژادهای مختلف متفاوت میباشد. نژادهای با رنگ پرهای قهوهای، رنگ تخم مرغهای آنها قهوهای میباشد. رنگ پوسته تخم مرغ های قهوهای به دلیل وجود مقادیر نسبتا زیادی رنگیزه پروتوپورفیرین(protoporphyrin-LX) و مقادیر کمتری از رنگیزه بیلیوردین(Biliverdin-LX) و یا Zinc Porphyrin ذخیره شده در بخش کوتیکول پوسته تخم مرغ می باشد. رنگ پوسته قهوهای تخم مرغها در تابستان و بهار، روشن تر و در زمستان و پاییز تیرهتر میباشند. علاوه بر این استرس، افزایش سن مرغ و بیماریهای ویروسی نظیر نیوکاسل و برونشیت و همچنین آلودگی انگلی پرنده باعث کاهش رنگ پوسته تخم مرغ میگردد. تحقیقات صورت گرفته نشان میدهد که تولک بری تأثیری بر میزان رنگ پوسته تخم مرغ ندارد.

برخلاف تصور تخم مرغ های قهوهای هیچ گونه مزیتی از لحاظ کیفیت، میزان مواد مغذی و حتی طعم و مزه بر تخم مرغ های سفید رنگ ندارد با این حال بعضی از مصرف کنندگان تخم مرغ های با پوسته قهوهای رنگ را ترجیح میدهند.

3-2- اثر استرس گرمایی بر دستگاه تولید مثلی مرغ های تخمگذار

دامنه حرارتی طبیعی آسایش مرغ های تخمگذار بین 20 تا 27 درجه سانتی گراد است. که افزایش دمای سالن به بیشتر از این دامنه و ایجاد شرایط استرس گرمایی باعث میشود که میزان خونی که در تخمدانها گردش می کند کاهش یابد. اگر این شرایط گرمایی ادامه یابد ظرف چند روز اندازه و حجم تخمدان کاهش پیدا و به طبع آن میزان هورمونهای استروژن و پروژسترون در پلاسمای خون کاهش پیدا میکند. همین امر باعث میشود که تعداد فولیکول رسیده بر روی تخمدان کاهش یابد و در نتیجه میزان تولید تخم مرغ هم کاهش یابد.

نمودار(2-1) اثر استرس گرمایی را بر درصد وزن تخمدان و تعداد فولیکول های رسیده بر روی تخمدان مرغ های تخمگذار لگهورن را نشان میدهد.

نمودار (2-1) نشان دهنده اثر استرس گرمایی بر کاهش تعداد فولیکولهای بزرگ و کاهش درصد وزن تخمدان مرغ های تخمگذار نژاد لگهورن است که در یک دوره آزمایشی به مدت 15 روز در دمای 3±42 درجه سانتی گراد بوده را نشان میدهد. این مرغ ها 12 ساعت از روز را در معرض 42 درجه این دما قرار گرفتند و گروه کنترل در شرایط 26 تا 24 درجه سانتی گراد بودند. تحلیل تخمدان و کاهش تعداد فولیکولها بعد از 6 روز استرس گرمایی نمایان میشود و با ادامه یافتن این شرایط حجم تخمدان و تعداد فولیکولهای تخمدان به میزان بیشتری کاهش مییابد.

کاهش میزان پروتئین خام جیره اثر استرس گرمایی را بر دستگاه تولید مثل مرغ ها تشدید میکند. افزودن میزان متیونین جیره بخصوص در جیرههای با پروتئین خام پایین، باعث کاهش اثرات نامطلوب استرس گرمایی بر روی اندامهای تولید مثل مرغها می شود. نتایج جدول (2-4) بیانگر اثر مثبت افزایش میزام متیونین جیره در کاهش اثرات نامطلوب استرس گرمایی بر وزن اندام های تولید مثلی مرغ ها می باشد.

4-2- ناهنجاریهای دستگاه تولید مثلی

ناهنجاریهای دستگاه تولیدمثلی مرغ تخمگذار مانند پریتونیت ناشی از آزاد شدن زرده در محوطه شکمی، التهاب لوله تخمدانی و التهاب تخمدان به دلیل اهمیت اقتصادی و خسارات تحمیلی بر صنعت طیور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. اگر زرده آزاد شده از تخمدان بنا به دلایلی توسط قسمت شیپور فالوپ گرفته نشود، درون قسمت احشایی بدن رها میشود که تحت تأثیر باکتری هایی نظیر اشریشیاکلی(E.Coli) متلاشی شده و سبب انباشته شدن عفونت پنیری شکل در حفره شکمی میشود(پریتونیت). این عفونت میتواند باعث درگیری بافت هایی نظیر مجاری اوویدوکت و یا تخمدان مرغ ها شده و سبب تورم تخمدانها و مجاری اوویدوکت(سالپنژیت) میگردد. این مرغ ها ظاهری سالم داشته بطوریکه چینهدان این پرندگان پر میباشد. قسمت شکم کاملا متورم میگردد و مرغ به حالت پنگوئنی حرکت میکند و در نهایت تلف میگردد. به منظور بررسی میزان وقوع ناهنجاری های دستگاه تولید مثلی( التهاب تخمدان و لوله تخمدانی و پریتونیت ناشی از آزاد شدن زرده) تعدادی از مرغ های تخمگذار واحد های مرغداری واقع در یکی از استان های کشورمان کالبد گشایی و مورد بررسی قرار گرفتند. مجموع ضایعات ناشی از ناهنجاریهای دستگاه تولید مثلی مشاهده شده در این تحقیق جمعا 26/8 % بود که نشان از گستردگی این عارضه در گله های مرغ تخمگذار است. شدت نور بالای سالن، تجمع چربی محوطه شکمی، وزن پایین بدن و عدم رشد مناسب اسکلتی، درجه حرارت بالای سالن، افزایش آمونیاک متصاعد شده در سالن و یا کمبود سدیم و اسیدهای آمینه گوگردی(متیونین) از مهم ترین عوامل مؤثر در بروز این عارضه محسوب می گردند. مهم ترین عامل پیشگیری و کنترل این بیماری شاید به حداقل رساندن فاکتورهای تقویت کننده و عوامل مستعد کننده این بیماری است.

پرولاپس یا بیرون زدگی مقعد یکی دیگر از ناهنجاریهای مهم در مرغ های تخمگذار محسوب میشود. هنگام خروج تخم مرغ بخشی از مجرای تخم(اویدوکت) از مقعد بیرون آمده و به حالت اولیه برنمیگردد. همین بیرون زدگی مجرای تخم باعث تحریک مرغ ها شده و قسمت بیرون زده را نوک زده و عارضه را تشدید و باعث مرگ پرنده میگردد. عوامل مختلفی در بروز این عارضه مؤثر است از جمله شدت نور بالای سالن، اندازه تخم مرغ، جثه و وزن مرغ و هر عاملی که باعث عصبی شدن مرغها گردد(تهویه نامناسب، تغییر درجه حرارت سالن، انگل و غیره). توضیح اینکه مرغ های با وزن بدن و چربی ذخیرهای بالا و همچنین مرغ هایی که در دوره پرورش به اندازه کافی رشد ننموده و دارای جثه کوچکی بوده نسبت به بروز پرولاپس مستعد میباشند لذا بالا بودن غیریکنواختی میانگین وزن گله در بروز پرولاپس اهمیت زیادی دارد. برای پیشگیری و یا کنترل پرولاپس در مرغ های تخمگذار باید اقدام به کاهش سطح متیونین و اسید چرب لینولئیک جیره با توجه به وزن تخم مرغ بخصوص در اواخر تولید نمود. کاهش شدت نور سالن، بهبود وضعیت تهویه سالن، کنترل میزان آب و خوراک، تنظیم درجه حرارت سالن و جلوگیری از عصبی شدن مرغ ها اهمیت ویژه ای در این خصوص دارد. استفاده از مکمل های ویتامینی و معدنی به دلیل کاهش استرس مرغ ها میتواند در کاهش بروز پرولاپس حائز اهمیت باشد.

5-2- بلوغ و برنامه نوری در مرغهای تخمگذار

با توجه به ارتباط بلوغ و تولید تخم مرغ در مرغ های تخمگذار، بررسی بلوغ و عوامل تأثیر گذار بر سن بلوغ مرغ ها از اهمیت ویژهای برخوردار است. بلوغ مرغ تخمگذار زمانی است که اولین تخم مرغ تولید میشود. امروزه با پیشرفتهای اصلاحی صورت گرفته هر ساله شاهد کاهش سن بلوغ مرغهای تخمگذار هستیم و هر سال یک روز از سن بلوغ مرغها کاهش مییابد.

معمولا در اکثر فارم های پرورش مرغ تخمگذار وقتی میزان تولید تخم مرغ(H.D) گله به حدود 5% میرسد، گله را بالغ محسوب میدارند و اقدام به تغییر جیره (استفاده از جیره با کلسیم بالا) مینمایند. سن بلوغ مرغهای تخمگذار تحت تأثیر عواملی نظیر برنامه نوردهی، فصل هچ جوجه های تخمگذار، شرایط آب و هوایی، فصل سال، جیره مصرفی و وزن بدن پولت ها در پایان دوره پرورش دارد که در میان این عوامل، میزان و شدت نور تأثیر زیادی بر سن بلوغ و تولید تخم مرغ در مرغ های تخمگذار دارد. بطوریکه وزن بدن پولتها در هنگام بلوغ جنسی و عملکرد آینده پرنده (تولید تخم مرغ) تحت تأثیر برنامه نوری اعمال شده در دوره پرورش دارد.

زمانی که تحریک نوری در گلههای مرغ تخمگذار زودتر از موعد مقرر شروع شود، باعث میشود که میانگین وزن گله در هنگام شروع تولید تخم مرغ، پایین باشد که همین امر میزان تولید تخم مرغ را تحت تأثیر منفی قرار می دهد. با توجه به ارتباط مستقیم وزن بدن با وزن تخم مرغ باعث کاهش وزن تخم مرغ هم خواهد شد و بالعکس با تأخیر در شروع تحریک نوری، باعث می شود که مرغ در سنین بالا شروع به تخمگذاری نماید که اقتصادی نیست. لذا اجرای یک برنامه نوری مناسب جهت تحریک شروع تخمگذاری گله در یک سن و وزن مناسب از اهمت زیادی برخوردار است. لازمه طراحی و اجرای یک برنامه نوری مناسب برای گله های مرغ تخمگذار، شناخت مکانیسم تأثیر نور بر بلوغ می باشد.

نور گرفته شده توسط چشمها، از طریق عصب بینایی باعث تحریک غده هیپوفیز پیشین میشود، همین امر باعث ترشح هورمونهای FSH و LH شده که این هورمونها با جریان خون به سمت تخمدان رفته و با تحریک فولیکول ها باعث افزایش ترشح هورمون استروژن و رشد فولیکولها و در نهایت تولید تخم مرغ میگردد. تنها نور مرئی(400 تا 700 نانومتر) قادر به تحریک غده هیپوفیز میشود و نور فرابنفش و یا مادون قرمز اثری بر غده هیپوفیز ندارد. علاوه بر مدت نور میزان شدت نور هم بر روی عملکرد مرغهای تخمگذار حایز اهمیت است. واحد بین المللی بیان شدت روشنایی بر حسب لوکس میباشد. لوکس در حقیقت شدت روشنایی است که از یک شمع استاندارد در فاصله یک متری توسط سطحی به مساحت یک متر مربع دریافت میشود. واحد دیگر شدت روشنایی بنام فوت کندل است که شدت روشنایی است که از یک شمع استاندارد در فاصله یک فوتی توسط سطحی به مساحت یک فوت مربع دریافت میشود. در واحدهای مرغداری، شدت روشنایی را عمدتاً با واحد لوکس بیان میکنند که برای اندازهگیری شدت روشنایی در سالنهای مرغداری میتوان از دستگاهی به نام نورسنج یا لوکسمتر کمک گرفت(تصویر 2-1).

پاک کردن لامپها در یک فاصله زمانی منظم برای تأمین شدت نور لازم برای تحریک تخمدان مرغ های تخمگذار، حایز اهمیت است. زیرا یک لایه گرد و غبار می تواند 50 درصد کارایی لامپ را کاهش دهد بهتر است برای کاهش ترس و استرس مرغها، شدت نور سالن را در هنگام پاک کردن لامپها کاهش بدهیم. زیرا تعداد سلولهای استوانه ای چشم مرغ ها در مقایسه با انسان کمتر است و در حداقل نوری که ما قادر به دیدن هستیم، مرغ ها به خوبی قادر به دیدن نیستند.

اول تیرماه به عنوان طولانی ترین روز سال محسوب میشود و بعد از آن از طول روز کاسته شده و این تغییر در طول روز می تواند باعث تولک رفتن و قطع تخمگذاری گردد. برای بی تأثیر نمودن تغییر طول روز بر روی عملکرد مرغها نیاز به نوردهی مصنوعی و اجرای یک برنامه نوری است. طراحی یک برنامه نوری برای یک واحد مرغ تخمگذار، بر اساس سه عامل عرض جغرافیایی منطقه، محدوده زمانی شروع دوره پرورش پولت و نوع سالن صورت میگیرد.

عرض جغرافیایی: طول مدت طبیعی روز بستگی به عرض جغرافیایی منطقه دارد و ساعات طلوع و غروب آفتاب، اساس طراحی برنامه نوری در پرورش مرغ های تخمگذار محسوب میگردد.

محدوده زمانی شروع دوره پرورش پولت: تاریخ هچ جوجه ها و به بیان دیگر محدوده زمانی شروع دوره پرورش پولت به عنوان یکی از فراسنجههای مهم در اجرای یک برنامه نوری محسوب می گردد. بطوریکه اگر شروع دوره پرورش پولت مصادف با زمان افزایش طول مدت طبیعی روز باشد(اواسط نیمه دوم سال تا اواسط نیمه اول سال) در صورت عدم اجرای برنامه نوری متناسب با فصل سال، گله دچار بلوغ زودرس خواهد شد.

نوع سالن: برنامه نوری تنها مواقعی کارساز است که سالن در برابر نفوذ نور طبیعی مسدود شده باشد. سالن های پرورش پولت و مرغ تخمگذار براساس میزان نور طبیعی وارد شده به سالن به دو دسته سالن های تاریک و نیمه تاریک تقسیم بندی میکنند. سالن تاریک به سالنی اطلاق میگردد که در برابر ورود نور طبیعی کاملا ایزوله باشد. هنگامی که میزان نور طبیعی وارده به سالن بیشتر از نیم لوکس باشد، سالن به عنوان سالن نیمه تاریک محسوب میگردد که برنامه نوری این دو نوع سالن با همدیگر متفاوت می باشد.

6-2- اصول و شیوه طراحی برنامه نوری برای مناطق مختلف کشور

اجرای برنامه نوری در گله های مرغ تخمگذار با توجه به برنامه نوری اعمال شده در طی دوره پنج ماه پرورش این گله ها صورت میگیرد. لذا مرغدارانی که پولت های مورد نیازشان را مراکز دیگری تهیه میکنند، لازم است آگاهی و اطلاعات لازم از شیوه و برنامه نوری دوره پرورش پولتها را کسب نمایند. تا قادر به اجرای یک برنامه نوری صحیح در مقطع تولید باشند. برنامه نوری توصیه شده برای سویههای مختلف اگرچه تفاوت هایی ممکن است داشته باشند ولی باید توجه نمود که اصول اولیه طراحی این برنامههای نوری مشابه است. بطوریکه پنج اصل زیر پایه و اساس تمام برنامه های نوری اعمال شده در دوره پرورش و تولید را تشکیل میدهد:

الف: مرحله نوری کامل(24-22 ساعت) با شدت 20 لوکس به مدت دو تا سه روز که جهت عادت پذیری جوجه ها با سالن و تحریک آنها برای مصرف بیشتر آب و خوراک می باشد.

ب: مرحله کاهشی مدت و شدت نور جهت تعویق بلوغ جنسی

ج: مرحله حداقل نور دریافتی بطور ثابت برای مدت معینی جهت ادامه برنامه تعویق بلوغ جنسی و آماده نمودن پرنده برای پاسخ به مرحله افزایش نوری

د: مرحله افزایشی مدت و شدت نور(افزایش مدت نور تا مرز 16 ساعت در روز با شدت 20 لوکس) جهت تحریک بلوغ پولتها

ه: بکارگیری برنامه نوری به صورت 16 ساعت روشنایی( با شدت 10 لوکس) و 8 ساعت تاریکی به صورت ممتد در دوره تولید، بطوریکه با کاهش دوره نوری همراه نباشد.

در کشور ما عمده سالنهای پرورش پولت و مرغ تخمگذار به دلیل ورود نور طبیعی (از راه هواکش ها، دو سر سالن و یا قسمت ورودی هوا) با شدت بیشتر از 5/. لوکس به داخل سالن به عنوان سالنهای نیمه تاریک شناخته می شوند. اجرای برنامه نوری در سالن های نیمه تاریک به دلیل ورود نور طبیعی به سالن از حساسیت بالایی برخوردار است. بطوریکه کنترل بلوغ در دوره پرورش با مشکلاتی همراه خواهد بود.

طراحی یک برنامه نوری مناسب در سالن های نیمه تاریک با در نظر گرفتن عرض جغرافیایی منطقه و تاریخ جوجه ریزی(شروع دوره پرورش پولت) صورت می گیرد. با توجه به اختلاف عرض های جغرافیایی در مناطق مختلف و به تبع تفاوت این مناطق از لحاظ ساعات طلوع و غروب خورشید نمی توان یک برنامه واحدی برای تمام مناطق کشور پیشنهاد نمود. بطوریکه مناطق با عرض جغرافیایی مشخص نیاز به یک برنامه نوری مخصوص به آن منطقه دارند. با توجه به پنج اصل شرح داده شده میتوان یک برنامه نوری مناسب را برای شهرهای مختلف کشور محاسبه و اجرا نمود. اولین مرحله مربوط است به 2 روز ابتدایی دوره پرورش که برای سازگاری جوجه با سالن و تحریک آنها برای مصرف آب و خوراک به مدت 22 ساعت نور با شدت نور حدود 20 تا 30 لوکس استفاده میکنیم. در مرحله دوم میزان و شدت نور به صورت نزولی کاهش پیدا میکند. حال این سوال پیش میآید که مدت و شدت نور باید به چه میزان و طی چه مدتی کاهش یابد. جواب این است که در سالن های نیمه تاریک کاهش مدت نور سالن با توجه به تاریخ جوجه ریزی و موقعیت جغرافیایی منطقه(عرض جغرافیایی) محاسبه می گردد. لذا در اولین قدم برای طراحی یک برنامه نوری نیاز است که در ابتدا ساعات طلوع و غروب آفتاب تمام روزهای سال منطقه ای را که مرغداری در آن واقع شده است را استخراج نمود. برای استخراج ساعات طلوع و غروب هر منطقه از جهان کافی است که به آدرس اینترنتی http://www.timeanddate.com مراجعه نمود.

به عنوان مثال اگر زمان آغاز دوره پرورش پولت (تاریخ جوجه ریزی) ما در 15 مهرماه و مرغداری ما در محدوده شهر تهران قرار داشته باشد چون جوجه ریزی در 15 مهر بوده لذا زمان بلوغ گله(18 هفتگی) مصادف با 21 بهمن می باشد. طول مدت روشنایی طبیعی(زمان بین ساعات طلوع و غروب خورشید) در روز 21 بهمن که تقریبا مصادف با زمان بلوغ گله است را مشخص می کنیم. طول روز در 21 بهمن در شهر تهران 10 ساعت و 44 دقیقه است. برای جلوگیری از بلوغ زودرس مرغ ها از دو روزگی به بعد باید طی 6 تا 8 هفته میزان نور سالن را از 22 ساعت به طول دوره روشنایی در هنگام 18 هفتگی یعنی به میزان 10 ساعت و 45 دقیقه در روز کاهش داد. همچنین باید شدت نور را هم به تدریج از روز دوم به بعد کاهش دهیم. بطوریکه در ابتدای هفته دوم میزان شدت نور از حدود 20 تا 30 لوکس به حدود 5 لوکس برسد. در مرحله سوم این مدت نور(10 ساعت و 45 دقیقه) را از سن 8-6 هفتگی تا سن 16 تا 18 هفتگی بطور ثابت ادامه میدهیم.

مرحله چهارم بعد از سن 18-16 هفتگی است که در طی آن مرحله تحریک نوری(افزایشی نور ) صورت میگیرد. بدین صورت که هر هفته به میزان 30 دقیقه به مدت نور اضافه می کنیم. تا در نهایت میزان نوردهی به 16 ساعت در روز برسد. با افزایش مدت نور، میزان شدت نور را هم از 5 لوکس به حدود 10 تا 15 لوکس یا 3 وات بر متر مربع افزایش می دهیم. بطوریکه شدت نور مصنوعی سالن باید حداقل 10 تا 12 برابر شدت نور طبیعی وارده به سالن باشد. با استفاده از نرم افزار پیوستی میتوان با وارد نمودن زمان طلوع و غروب خورشید مربوط به 18 هفته بعد از جوجه ریزی، میتوان برنامه نوری مربوط به آن عرض جغرافیایی را به همراه ترسیم گراف مشاهده نمود.

نکته ای که در خصوص مرحله چهارم(مرحله تحریک نوری) در گله های مرغ تخمگذار باید مورد توجه باشد این است که زمان شروع تحریک نوری در گله های تخمگذار علاوه بر سن گله باید به میانگین وزن گله هم توجه ویژه نمود. به عنوان مثال در نژادهای لگهورن سفید وقتی که سن پولت به مرحله 16 هفتگی رسید اگر میانگین وزن گله در این سن به 1100 تا 1200 گرم برسد، زمان مناسبی جهت اجرای برنامه تحریک نوری می باشد. اگر میانگین وزن گله از این مقدار پایین تر باشد، لازم است که زمان تحریک نوری گله را به تعویق بیندازیم تا پرنده فرصت برای افزایش وزن داشته باشد. در صورت اعمال برنامه تحریک نوری بر روی گله ای با میانگین وزنی پایین باعث می شود که پرنده در هنگام شروع پیک تولید تخم مرغ فرصتی جهت جبران وزن نداشته باشد و پرنده دارای مداومت تولید تخم مرغ پایین و دچار افت های تولید تخم مرغ ناگهانی خواهد شد در نژاد لگهورن قهوه ای شروع برنامه تحریکی در اوزان 1250 تا 1350 گرم انجام میگیرد.

۷-۲- نحوه اعمال برنامه نوری در دوره تولید (۱۶ ساعت نور – ۸ ساعت خاموشی) در سالن‌های مرغ تخمگذار در فصول مختلف سال

برای کم اثر نمودن ورود نور طبیعی به سالن باید ساعات روشنایی سالن‌ها بر اساس ساعات طلوع آفتاب و نوبت خاموشی بر اساس غروب خورشید تنظیم شود تا ورود نور بیعی به سالن باعث افزایش مدت نوردهی سالن نگردد. یعنی در سالن‌های مرغ تخمگذار ساعات روشنایی (۱۶ ساعت) و خاموشی (۸ساعت) سالن باید به نحوی تنظیم شود که شروع نوبت روشنایی سالن قبل از طلوع آفتاب و شروع نوبت خاموشی سالن بعد از غروب آفتاب باشد.

به عنوان مثال اگر سالن مرغداری ما در محدوده شهر تهران واقع شده باشد با توجه به اینکه در طولانی‌ترین روز در نیمه اول سال که ساعات طلوع و غروب آفتاب به ترتیب ساعت ۵ و ۴۹ دقیقه و ساعت ۲۰ و ۳۴ دقیقه است (با طول روز ۱۴ ساعت و ۳۵ دقیقه) ساعت روشنایی سالن می‌تواند از ساعت ۵ صبح تا ساعت ۹ شب تنظیم گردد. در نیمه دوم سال به دلیل کوتاه بودن روز می‌توان شروع نوبت روشنایی سالن را در ساعات ابتدایی روز قرار داد. به عنوان مثال ساعات طلوع و غروب آفتاب در کوتاه‌ترین روز سالن به ترتیب ساعت ۷ و ۱۰ دقیقه صبح و ساعت ۱۶ و ۵۵ دقیقه عصر (با طول روز ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه) استساعات روشنایی سالن می‌تواند از ساعت ۲ صبح تا ساعت ۶ عصر تنظیم شود. شروع روشنایی سالن در ساعات ابتدایی روز این مزیت را دارد که با روشن شدن سالن، تغذیه و تحرک مرغ‌ها باعث گرمی و مقابله یهتر مرغ‌ها با سرما می‌شود. به عنوان راهنما برنامه پیشنهادی ساعات روشنایی و خاموشی سالن مرغ تخمگذار بر اساس ساعات طلوع و غروب شهر تهران در جدول (۲-۵) نشان داده شده است که می‌توان چنین برنامه‌ای را بر اساس ساعات طلوع و غروب خورشید برای هر منطقه از کشور تنظیم نمود.

۸-۲- اجرای برنامه نوری در سالن‌های کاملا تاریک

در سالن‌های تاریک نور سالن کاملا مصنوعی و کنترل شده می‌باشد و حداکثر نور طبیعی وارد شده به سالن شدتی کمتر از نیم لوکس دارند. در طراحی برنامه نوری سالن‌های تاریک با توجه به اینکه ورود نور طبیعی به سالن را نداریم و نور ورودی به سالن کاملا مصنوعی و کنترل شده است لذا طراحی نور این سالن‌ها بر خلاف سالن‌های نیمه تاریک، ارتباطی با عرض جغرافیایی منطقه و یا زمان جوجه ریزی ندارد بلکه اساس برنامه نوری در سالن‌های تاریک بر پایه کاهش تدریجی مدت و شدت نور (برای جلوگیری از بلوغ زودرس گله) تنها با در نظر گرفتن سن گله و با توجه به وزن گله می‌باشد. به‌عنوان مثال برنامه نوری پیشنهادی (نمودار ۲-۲) در گله‌های مرغ تخمگذار سویه بونز (Bovans) در سالن‌های کاملا تاریک را نشان می‌دهد. برنامه نوری سالن‌های کاملا تاریک شباهت کلی با برنامه سالن‌های نیمه تاریک دارد. اساس این برنامه نظیر سایر برنامه‌های نوری بر پایه همان پنج اصلی است کخ در ابتدای ایم مبحث شرح داده شد.

نمودار (۲-۲) نشان می‌هد که در سه روز اول نیاز به ۲۳ ساعت روشنایی با شدت نوری برابر با ۲۰ لوکس است. از سه روزگی تا ۵ هفتگی مدت و شدت روشنایی سالن‌ها بطور تدریجی کاهش می‌یابد. بطوریکه مدت روشنایی در ۵ هفتگی به ۱۲ ساعت و با شدت ۵ لوکس (بسته به میزان رشد و میانگین وزن گله) می‌رسد. از ۵ هفتگی تا پایان سن ۱۷ هفتگی این مدت روشنایی ۱۲ ساعت باید تثبیت شود و هیچ‌گونه روند افزایش در مدت و یا شدت نور در این محدوده سنی صورت نگیرد. نکته قابل توجه در خصوص کاهش مدت و شدت نور این است که اگر میزان رشد گله بنا به دلایلی مناسب نباشد و میانگین وزن گله پایین و در محدوده لازم نباشد می‌توان به پرنده فرصت بیشتری داد و روند کاهش نزولی مدت و شدت نور سالن‌ها را با سرعت کمتری انجام داد. بعد از سن ۱۷ هفتگی می توان اقدام به افزایش مدت و شدت نور می‌شود. البته بهتر است در هنگام شروع برنامه تحریک نوری به میانگین وزن گله هم توجه نمود.

۹-۲- اجرای برنامه نوری متناوب در سالن مرغ‌های تخمگذار

در سالن‌های کاملا تاریک در دوره تولید برای بهبود کیفیت پوسته تخم‌مرغ، ارتقاء ضریب تبدیل غذایی و همچنین کاهش استرس گرمایی و کانیبالیسم در گله می‌توان از برنامه نوری متناوب استفاده نمود. باید توجه داشت این روش در سالن‌های نیمه تاریک به دلیل ورود نور طبیعی به سالن (حتی به میزان کم) قابل اجرا نمی‌باشد. بر اساس شیوه توصیه شده دفترچه راهنمای سویه Hy-Line می‌توان کل شبانه روز را به هشت قسمت ۳ ساعتی (دو قسمت نور و یک ساعت خاموشی) تقسیم نمود. البته روش‌های مختلفی ارایه شده و مورد مقایسه قرار گرفته که در جدول (۲-۶) نشان داده شده است.

در سیستم اول (۱۵ دقیقه روشنایی و ۴۵ دقیقه تاریکی مکرر برای ۱۵ ساعت، سپس ۱۵ دقیقه روشنایی، ۳۰ دقیقه تاریکی و ۱۵ دقیقه روشنایی، بعد ۸ ساعت تاریکی) این روش علاوه بر کاهش مصرف برق می‌تواند در حدود ۵٪ در مصرف خوراک صرفه جویی شود بدون اینکه تغییری در نرخ تخمگذاری و اندازه تخم‌مرغ ایجاد گردد. با توجه به مصرف خوراک لازم است که از تعادل جیره از لحاظ مواد مغذی بخصوص اسیدهای آمینه ضروری مطمئن گردیم. شواهد نشان می‌دهد که میزان مرگ و میر برای سیستم‌های نوردهی متناوبی که نور کمتری را به کار می‌برند در مقایسه با روش‌های دیگر به شدت کمتر است. اما جالب است بدانیم که آیین‌نامه‌های آسایش اتحادیه اروپا مجوز کاربرد سیستمی که تاریکی پیوسته ۸ ساعته را برای پرنده فراهم ننماید را صادر نمی‌کند.

هر برنامه نوری متناوب باید به صورت تدریجی و با توجه به شرایط گله اجرا شود. یکی از مشکلات اجرای برنامه نوری متناوب این است که زمان شکل‌گیری تخم‌مرغ افزایش و در نتیجه علی‌رغم افزایش وزن تخم‌مرغ، درصد تولید تخم‌مرغ کاهش خواهد یافت. در برنامه نوری عادی بیشترین تخمگذاری توسط مرغ‌ها در صبح صورت می‌گیرد اما در برنامه نوری متناوب این همزمانی تخمگذاری از بین می‌رود و مرغ‌ها در ساعات مختلف تولید تخم‌مرغ خواهند داشت که کار جمع‌آوری تخم‌مرغ را با مشکل همراه خواهد ساخت. باید توجه داشت که به‌کارگیری برنامه نوری متناوب، بعد از دوره پیک تولید تخم‌مرغ صورت گیرد.

۱۰-۲- تامین نور مورد نیاز مرغ‌های تخمگذار

برای تامین نور مورد نیاز مرغ‌های تخمگذار بهتر است که ارتفاع لامپ‌ها از کف سالن حدود ۸/۱ تا ۲ متر باشد و لامپ‌های ردیف‌های مختلف به صورتی چیدمان شود (به صورت مثلثی) که شدت نور در نقاط مختلف سالن یکسان بوده و نقاط تاریک و روشن ایجاد نگردد. در کشورمان برای تامین نور مورد نیاز سالن معمولا از لامپ‌های با نور زرد و یا قرمز استفاده می‌نمایند. در تحقیقی اثر رنگ نور لامپ‌ها بر رفتار و عملکرد مرغ‌های تخمگذار مورد بررسی قرار گرفت که نتایج این تحقیق در جدول (۲-۷) نشان داده شده است.

نتایج این تحقیق بیانگر اثرات مثبت استفاده از نور قرمز نسبت به دو نور سفید و سبز می‌باشد. نتایج این تحقیق موید این نکته است که نور قرمز به دلیل کاهش استرس رفتاری و نوک زدن مرغ‌ها می‌تواند باعث کاهش وقوع کانیبالیسم در مرغ‌های تخم گردد. همچنین نور قرمز در توسعه بلوغ جنسی مرغ‌های تخمگذار در مقایسه با نور سفید یا سبز اهمیت بیشتری دارد.

جهت تنظیم شدت نور مورد نیاز سالن می‌توان از دیمر استفاده نمود. دیمر وسیله‌ای است که توسط آن می‌توان شدت نور لامپ را کم یا زیاد کرد. استفاده از دیمر علاوه بر تامین شدت نور مناسب در مراحل مختلف دوره تولید در کاهش هزینه برق مصرفی می‌شود. عدم استفاده از لامپ‌های کم مصرف در واحدهای مرغ تخمگذار به دلیل رطوبت بالای سالن (خراب شدن لامپ‌ها) و مشکلات پاک کردن این لامپ‌ها در طول دوره تولید به دلیل شکل ویژه این لامپ‌ها (جمع شدن آلودگی و گرد و غبار در مارپیچ‌های لامپ) و عدم امکان ضدعفونی این لامپ‌ها در پایان دوره تولید می‌باشد. در تکنولوژی جدید لامپ‌های LED مخصوص مرغداری‌ها ارایه شده که از طریق نور ساطع شده از الکترون‌ها کار می‌کند. که کارایی بالاتری نسبت به لامپ‌های رشته‌ای دارند. مصرف بسیار پایین انرژی باعث شده که تولید گرمای بسیار کم در اطراف لامپ و اشاعه آن به محیط داشته که می‌تواند فواید زیادی داشته باشد. بزرگترین برتری لامپ‌های LED عمر مفید آن است. لامپ‌های LED ۵۰ هزار ساعت عمر مفید دارند در حالی که عمر مفید لامپ‌های تابان تنها ۱۰۰۰ ساعت و در نهایت عمر مفید فلورسنت‌ها، ۱۰۰۰۰ ساعت است. مقاومت در برابر شوک الکتریکی، لرزش و ضربه و قدرت بالای نوردهی در کنار مصرف پایین برق در این نوع لامپ‌ها باعث خواهد شد که در آینده نزدیک در مرغداری‌های کشور به میزان قابل توجهی مورد پذیرش و استفاده قرار گیرد.

پرورش مرغ تخمگذار

فروشگاه قاصدک ، قیمت ، کیفیت ، بازگشت و سلامت کالا

آناتومی دستگاه تولید مثل مرغ تخمگذار و نحوه تشکیل تخم مرغ

دسته‌های مقالات

تلفن

دسترسی سریع