دمای بدن در حیوانات خونگرم همچون مرغ در محدوده نسبتاً دقیقی نگهداری میشود، با وجود اینکه دمای بدن جوجهها اندکی کمتر از مرغ بالغ و بزرگ و دمای سطح بدن آنها اندکی پایینتر از دمای اعماق است. گرمای محیطی و فعالیت حیوان باعث میشود که دمای بدن دو درجه بالا برود و برعکس در شرایط سرمای محیطی، گرما از بدن خارج میشود و بدن برای مقابله با آن مواد مغذی را میسوزاند و از انرژی آن برای گرم کردن خود استفاده میکند. در فصل سوم نقش دمای راحت محیطی و رابطه جوجهها و دمای گرم و سرد بیان شد. ا توجه به تصویر 15-1، دماهای مختلف محیطی را برای مرغها به سه محدوده تقسیم میکنند:

«محدوده حرارتی عادی»؛ که در قسمت وسط قرار گرفته و با توجه به تغییر دمای محیط، بدن پرنده با توسل به مکانیسمهای خاص دمای خود را ثابت نگه میدارد. این محدوده بین دو نقطه A (درجه حرارت بحرانی پایین) و H (درجه حرارت شروع محدوده پرحرارتی) واقع است.
«محدوده کمحرارتی» که قبل از درجه حرارت بحرانی پایین قرار دارد.
«محدوده پرحرارتی» که بعد از محدوده حرارتی راحت واقع شده است.
در قسمت پایین منحنی، رابطه تبادل انرژی با درجه حرارت محیط نشان داده شده است و میتوان در آن محدودهای را تشخیص داد که بدن قادر به تنظیم حرارت خود میباشد. بدون اینکه حیوان تلف گردد. با شروع از نقطه A که دمای نسبتاً سردی است بدن با استفاده از 3 مکانیسم به تبادل انرژی میپردازد:

الف ـ «تولید حرارت متابولیک» در نتیجه سوخت و ساز مواد غذایی در بدن که هر چه هوا گرمتر شود تولید این نوع حرارت کم میشود تا زمانی که به نقطه درجه حرارت بحرانی (B) برسد. از این نقطه تا درجه حرارت بحرانی بالا (D) تولید حرارت متابولیک، ثابت است. پس از آن مجدداً تولید حرارت متابولیکی برای دفع گرما افزایش مییابد.

ب ـ «اتلاف حرارت محسوس» ناشی از دفع حرارت از نقاط لخت بدن در مجاورت هوای سرد. هر چه هوا گرمتر شود این اتلاف حرارت کاهش مییابد تا نقطه B که این نوع اتلاف حرارت به حد ثابتی میرسد و تا نقطه C ثابت میماند.

ج ـ «اتلاف حرارت نامحسوس» یا تبخیری ناشی از دفع مولکولهای آب از سطح ششها که هر چه هوا گرمتر باشد این اتلاف بیشتر است تا زمانی که به نقطه تشدید این نوع اتلاف (شروع لهله زدن حیوان) برسیم که در منحنی این پدیده در نقطه C اتفاق میافتد. از این نقطه به بعد اتلاف حرارت محسوس به سرعت کاهش یافته و اتلاف حرارت نامحسوس به سرعت افزایش مییابد. پس از نقطه D سه نقطه حرارتی مهم داریم:

«نقطه E» که در آن درجه حرارت محیط درست برابر درجه حرارت بدن میباشد و اتلاف حرارت محسوس بسیار کم، اتلاف حرارت نامحسوس زیاد و تولید حرارت متابولیکی نسبتاً زیاد و جمع جبری این سه برابر صفر است.
«نقطه F» شبیه نقطه E است با این تفاوت که مقدار تولید حرارت متابولیکی برابر مقدار اتلاف حرارت نامحسوس است و این دو همدیگر را خنثی میکنند و از طرف دیگر اتلاف حرارت محسوس برابر صفر است.
«نقطه G» یا نقطه حداکثر درجه حرارت بحرانی که پس از آن حیوان میمیرد.

سؤال این است که در مجموعه محدوده حرارتی عادی چه درجه حرارتی بهترین است؟ با توجه به تصویر، حدفاصل بین دو نقطه B و C که «محدوده حداقل تلاش تنظیم حرارتی» میباشد و در آن تولید حرارت متابولیکی حداقل و اتلاف حرارتی محسوس نیز حداقل است. محدوده مناسب را میتوان از نقطه B تا نقطه D دانست زیرا در ناحیه C تا D تولید حرارت متابولیکی همچنان در حداقل مقدار خود بوده و به موازات افزایش اتلاف حرارتی نامحسوس شاهد کاهش اتلاف حرارتی محسوس هستیم و این دو همدیگر را خنثی میکنند و همچنان تولید حرارت متابولیکی در حداقل مقدار خود میماند که آن را «منطقه حرارتی راحت» مینامند.

طیور در شرایط تنش گرمایی و به عبارت دیگر با افزایش درجه حرارت محیطی به بالاتر از محدوده منطقه راحت عکسالعملهای رفتاری و فیزیولوژیک متفاوتی نشان میدهند. هدف این تغییرات حفظ حیوان و ادامه بقا است.

15-1- عکسالعملهای رفتاری

مرغها در برخورد با شرایط تنش و از جمله تنگ گرمایی یک سری رفتارها را نشان میدهند. شروع، دوام و شدت این رفتارها در سنین مختلف، متفاوت است. بعلاوه توازن فیزیولوژیکی و عوامل محیطی و نیز عادت پرندگان بر آن اثر میگذارد. برای مثال دمای 30 درجه که برای جوجههای بالغ تنش محسوب میشود، در جوجههای کروزه دمای مناسبی است و ... مرغها در زمان مواجهه با تنش گرمایی رفتارهای زیر را نشان میدهند.

طیور در شرایط تنش گرمایی زمان کمتری صرف ایستادن و حرکت میکنند.
برای جبران آب از دست رفته به صورت اتلاف حرارت نامحسوس (تبخیری) مصرف آب را افزایش و مصرف دان را کاهش میدهند و گاه آب را بر روی تاج و غبغب خود میپاشند تا خنک شدن تبخیری را از این سطوح افزایش دهند.
زمان کمتری را صرف رفتارهای اجتماعی و تعیین سلسله مراتب ارتباط اجتماعی و تغییر محل چرا میکنند.
در صورت زندگی در قفس، مرغها از هم فاصله گرفته، لهله میزنند و با بالهای افتاده و دور از بدن اتلاف حرارت محسوس را حداکثر میکنند.
محیطی را انتخاب میکنند تا بتوانند حرارت بیشتری را از دست بدهند (برای مثال پناه بردن به سایه و محلهای خنک و چنگ زدن به زمین و حمام خاک)

تمامی این تغییر رفتارها موجب تغییرات فیزیولوژیکی میشود که مرغ را برای مقابله با گرما و حفظ موجودیت خود آماده میسازد. افزایش مصرف آب برای آمادگی جهت اتلاف حرارت تبخیری است و کاهش مصرف غذا به منظور کم کردن سهم حرارت متابولیکی در کل حرارتی است که باید دفع شود. همچنین در نتیجه تغییرات هورمونی تغییرات پیچیدهای همچون افزایش pH خون در نتیجه حذف گاز کربنیک تنفسی، تغییر غلظت خون، افزایش برونده قلبی، ضربان قلب و مقدار خون هدایت شده به بافتهای محیطی (همچون تاج و غبغب و پاها) و کاهش مقاومت مویرگی در این بافتها و تغییرات متابولیکی دیگر به وجود میآید. دفع ادرار کاهش مییابد و خون به جای رفتن به بافتهای تنفسی و گوارشی به سطح بدن هدایت میشود تا فرصت خنک کردن بدن را داشته باشد، اسیدهای چرب آزاد شده در نتیجه فعالیت بعضی هورمونها، همچون هورمون رشد و وازوتوسین ضد ادرار در اختیار عضلات تنفسی قرار میگیرند تا عملیات لهله زدن کامل شود. سیستم ایمنی بدن به دلیل افزایش هورمونهای فوق کلیوی کاهش مییابد و پروتئینهای وابسته به شوک حرارتی به منظور محافظت از پروتئینهای حساس به گرما در مقابل تجزیه و رسوب آنها تولید میشود.

این تغییرات انرژیبر است و با توجه به اینکه حیوان در این شرایط خوراک کمتری نیز مصرف میکند، لذا اساساً مواد مغذی چندانی برای تبدیل آنها به محصول (گوشت) باقی نمیماند. از طرفی بالا بودن سطح تنش گرمایی و ادامه طولانی این فرآیندها در بدن موجب تخلیه منابع هورمونی (به ویژه کورتیکوئیدها) بدن شده و با غلبه ضعف سیستم دفاعی، در نهایت موجب مرگ حیوان میشود.

15-2- اصول طراحی سالن برای مقابله با تنش گرمایی

بدن مرغ و همچنین سالن نگهداری مرغها به مثابه یک سیستم، به 4 روش به تبادل حرارت با اطراف خود میپردازد (تصویر 15-2).

«تشعشع». به صورت فوتون گرمایی از جسم گرم به جسم سرد میرسد.
«هدایت» یا تماس. انتقال گرما از جسمی به جسم دیگر و از طریق تماس مستقیم است.
«همرفت». انتقال گرما از طریق جریان هوا و ایجاد تهویه برای افزایش این نوع تبادل گرما میباشد. هر چه سرعت هوا بیشتر باشد این تبادل بیشتر است.
«تبخیر» نوعی اتلاف گرمای سیستم به روش غیرمحسوس است که در آن بخار شدن آب بدون تغییر دما موجب کاهش بار گرمایی جسم میگردد. وقتی گرمای محیط بیشتر از دمای بدن میشود تنها راه دفع گرمای متابولیکی روش تبخیر به صورت لهله زدن میباشد. در حیوانات دیگر، عرق کردن نیز روش دیگر تبخیر محسوب میشود. تبخیر آب از کود و بستر سالن نیز موجب خنک شدن آن میگردد. برای مقابله با گرمای محیطی میتوان از ترکیب روشهای زیر استفاده کرد:
در شرایط گرما مقدار زیادی از گرما از طریق بدنه و سقف سالن وارد میشود. عایقبندی دیواره و سقف سالن جلوی ورود این گرما را میگیرد. عایقبندی مناسب سالن در فصل سرد نیز موجب جلوگیری از اتلاف گرمای داخل سالن به بیرون میگردد. مقدار گرمای وارد شده به سالن بستگی به مساحت سالن، مقدار عایقبندی و تفاوت دمای خارج و داخل سالن دارد. تفاوت دمای مزبور را با استفاده از وسیلهای به نام «دماسنج مرطوب» اندازهگیری میکنند. این دستگاه درجه حرارت تر و خشک هوای مورد نظر را نشان میدهد که با رابطهای میتوان آن را به شاخص مورد نظر تبدیل کرد. برای عایقبندی دیواره و سقف سالن میتوان از مواد مختلفی که دارای ارزش عایق مشخصی هستند استفاده کرد. بهطور متوسط درجه عایق دیوارهها و سقف سالن به ترتیب برابر 12 و 25 میباشد که با انتخاب مواد مناسب تأمین میشود.
برای اجتناب از برخورد حرارت شدید ظهر تابستان، لبههای سقف دارای پیشآمدگی مناسبی باشد تا از برخورد مستقیم نور خورشید به دربها و پنجرهها جلوگیری شود.
برای سرد کردن سقفها میتوان بهطور مرتب روی بام را آبپاشی کرد.
علاوه بر گرمای وارد شده از بیرون سالن، خود پرندگان نیز تولید حرارت میکنند که باید به نوعی از سالن خارج شود. مقدار حرارت تولید شده توسط پرندگان تابع تعداد، متوسط وزن و مقدار حرارت تولیدی به ازای هر کیلو وزن میباشد. جوجههای بالغ، پرندگان با وزن بیش از 3 و پرندگان کمتر از 5/1 کیلوگرم وزن به ازای هر کیلوگرم وزن خود به ترتیب 0686/0، 054/0، 0832/0 کیلوکالری در دقیقه تولید حرارت دارند. کل حرارت ورودی به سالن حاصل جمع حرارت وارد شده به سالن (با منشأ نور خورشید و هوای گرم بیرون) و حرارت ناشی از پرندگان است. حرارتهای تولید شده باید از سالن خارج شوند که از طریق افزایش خروج هوای گرم از سالن و وارد کردن آب به داخل سالن میسر است که هر دو متضمن حرکت هوا میباشد.

اولین روش برای خارج کردن هوای گرم اضافی از سالن استفاده از هواکش است. هواکشهای خروجی علاوه بر خنک کردن سالن وظیفه تصفیه هوای داخل سالن از گاز کربنیک، گرد و غبار و رطوبت تولید شده را نیز به عهده دارند. هواکشها در سیستم تهویه فشار منفی که هوا ا به بیرون منتقل میکنند باید چنان ظرفیتی داشته باشند که سرعت مناسبی به هوا بدهند. در شرایط گرما لازم است هوای سالن تقریباً یکبار در هر دقیقه عوض شود. به همین دلیل مساحت دریچههای ورودی هوا متناسب قدرت و ظرفیت هوادهی انتخاب شود. توزیع دریچههای ورودی هوا نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این دریچهها باید بهطور یکنواخت در دیواره جانبی مقابل دیوارههای هواکش توزیع شوند به گونهای که هوای وارد شده در تمامی سالن با هوای گرم پیشین مخلوط شده و به سمت هواکشها هدایت شود.

در صورت گرمتر بودن دمای محیط نمیتوان با اتکای به هواکشها مبادرت به خنک کردن کافی سالنها نمود. در این مواقع لازم است از سیستمهای سردکننده تبخیری (کولر) استفاده به عمل آید. به عنوان یک قاعده سرانگشتی در دمای کمتر از 28 درجه با استفاده از هواکشها و در دمای بیشتر از آن از کولرها استفاده میشود. در صورت استفاده از سیستم پوشال ـ هواکش میتوان ظرفیت کل خنککنندهها (هواکشها) را با استفاده از کل حرارت تولید شده و سطح پوشال را با استفاده از ظرفیت خنککنندهها محاسبه کرد. در این سیستم هواکشها در یک دیواره جانبی نصب میشود ولی به جای دریچههای ورودی هوا از پوشالهای آبریز استفاده شده و یا مهپاش بر مسیر آن نصب میشود.

15-3- روشهای مقابله با تنش گرمایی

در شرایط تنش گرمایی، طیور در معرض دو نوع آسیب میباشند. اولین مسئله خطر مرگ و میر آنها است که مستقیماً خسارت اقتصادی وارد میکند و دوم کاهش عملکرد تولید است که بهطور غیرمستقیم به مرغدار خسارت وارد میکند. مرغدار در شرایط تنش گرمایی حاد شاید مجبور باشد بخشی از عملکرد تولید جوجهها را فدا کند ولی تلفات را کاهش دهد. کاهش مصرف غذا در ساعتهای اوج تنش گرمایی در روز اثر منفی روی رشد جوجهها دارد ولی احتمالاً باعث زنده ماندن آنها میشود. روشهای مقابله با تنش گرمایی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: تغییرات تغذیهای و تغییرات مدیریتی که معمولاً اثرات یکسانی در دو خطر نامبرده ایجاد نمیکنند ولی مرغدار بسته به شرایط موجود ترکیبی از آنها را انتخاب میکند.

15-3-1- اقدامات تغذیهای

افزایش انرژی قابل متابولیسم جیره به ویژه با استفاده از چربیها و روغنها.
کاهش یک تا دو درصدی پروتئین جیره در عین حفظ تراکم اسیدهای آمینه کمیاب ضروری به ویژه لایزین و متیونین.
استفاده از مکملهای ویتامینی C، A، E، 3D که فعالیت خود را در نتیجه نگهداری در شرایط نامناسب از دست نداده باشند.
استفاده از مکملهای ویتامینی و مواد معدنی در بستهبندیهای جداگانه. در صورت مخلوط بودن مواد معدنی و مکملهای سعی شود کولین این پیشمخلوطها حذف شود و کولین در زمان مخلوط کردن جیره به آن اضافه شود. کولین در کنار مواد معدنی، گرما، عوامل اکسیدکننده و ... موجب غیرفعال شدن بسیاری از ویتامینها، به ویژه ویتامین C میگردد.
افزایش اندک سطح پتاسیم جیره و آب به صورت مصرف کلرید پتاسیم، در تنش گرمایی پتاسیم بیشتری از بدن دفع میشود و لازم است جبران شود. بهتر است بخشی از آن از طریق آب شرب تأمین گردد.
کربناته کردن آب برای جبران گاز کربنیک از دست رفته در تنفس شدید و لهله مرغها.
در صورت امکان از تغذیه متناوب استفاده شود در سالنهایی با کنترل نور یا دانخوریهای اتوماتیک میتوان 5/1 ساعت تغذیه و 3 ساعت استراحت به جوجهها داد.
استفاده از اوماج مرطوب (1 واحد وزن آب به ازای 2 تا 3 واحد وزن دان) موجب کاهش لهله جوجهها میشود.
در روزهای بسیار گرم محرومیت 12 ساعته از دان (8 صبح تا 8 شب) میتواند مرگ و میر جوجهها را کاهش داد.
برای حفظ سطح گاز کربنیک و pH خون میتوان از کلرید آمونیوم و کلرید پتاسیم و جوش شیرین استفاده کرد.

15-3-2- اقدامات مدیریتی

«کاهش تراکم جوجهها در واحد سطح» راحتترین کاری است که میتوان انجام داد. هر مرغ به عنوان یک منبع حرارت عمل میکند. تولید حرارت توسط حیوانات به ویژه در سنین و وزن بالا به مراتب بیشتر است.
«افزایش میزان تهویه». طراحی مدرن سیستمهای تهویه مکانیکی (استفتده از هواکشها و دریچههای ورودی هوا) به گونهای است که سه نوع تهویه را در طول سال امکانپذیر سازد.

الف ـ تهویه زمستانه که حداقل تهویه است و در تمامی سال و مادام که مرغها در سالن به سر میبرند، بدون وقفه کار میکند و هواکشهای مربوطه بدون کنترل و بدون ترموستات میباشند و معمولاً دارای ظرفیت هوادهی کمی هستند.

ب ـ تهویه در هوای معتدل (بهار و پائیز) که بسته به دما و رطوبت هوای بیرون و نیز تعداد و وزن مرغها و احتمال کار کردن هیترها با استفاده از هواکشهای مجهز به ترموستات تنظیم میشوند.

پ ـ تهویه تابستانه که بسته به دما و رطوبت با استفاده از هواکشهای مجهز به ترموستات عمل کرده و همراه آن از پوشال کولر (خنککننده تبخیری) استفاده میشود.

«مهپاش» و ایجاد هوای مرطوب در اقلیمهای خشک، مهپاش دمای سالن را پایین میآورد و ذرات ریز آب قبل از نشستن بر روی زمین از طریق هواکشها خارج میشوند. بهترین مهپاشها انواعی هستند که با فشار زیاد و حجم کم آب کار میکنند و ذرات آب را حتیالمقدور ریز میکنند.
«خشک نگهداشتن بستر» در همه لحظات تا رطوبت اضافی ناشی از سرریز آبخوریها در سالن ایجاد نشود. به همین دلیل آبخوریها بهطور منظم و روزانه تعمیر شده و جلوی نشت آب آن گرفته شود.
«عایقبندی» مناسب سقف و دیوارههای سالنها.
لبه سقف ساختمان حدود یک متر جلوتر از دیوارهها قرار گیرد. این عمل باعث میشود که اشعه خورشید بهطور غیرمستقیم به داخل سالن راه نیابد.
سفید کردن سقف سالن با استفاده از شیرابه آهک که معمولاً یک سال دوام میآورد. افزودن سیمان سفید و پلیمرهای مناسب عمر آن را زیاد (3 تا 5 سال) میکند.
برای خنک کردن سقفها میتوان بهطور منظم و حتی اتوماتیک (با استفاده از تایمر) روی بام را آبپاشی کرد. آبپاشی محوطه اطراف نیز به خنک کردن هوای سالن کمک میکند.
چیدن بال جوجهها موجب حذف قسمت عمده پوشش پر بدن آنها میشود و میزان تحمل گرما را افزایش داده و مرگ و میر آنها را کم میکند اگر چه روی عملکرد آنها اثر چندانی ندارد.
در ساعات گرم روز، آبخوریها را شست و شو داده و آب تمیز و خنک فراهم شود و در صورت لزوم از قالبهای یخ در تانکرهای ذخیره آب استفاده گردد.
فضای آبخوری در شرایط گرمای محیطی به اندازه 25 درصد افزایش یابد تا جوجهها امکان دسترسی سریع و راحت را به آب داشته باشند. حتیالمقدور از آبخوریهای عمیق و عریض استفاده شود تا پرنده بتواند سر خود را در فرو کند. آبخوریهای ناودانی مناسب است.
با عایق کردن تانکها و لولههای آب و عبور آنها از عمق مناسبی از زمین و پوشیدن لولهها در فضای باز آب خنک میشود.
بالا بودن الکترولیتهای محلول در آب (برای مثال آب شور) موجب افزایش مصرف آب میشود زیرا طیور توانایی تغلیظ آب در کلیههای خود را ندارند و بهمنظور دفع املاح اضافی موجود در خون، آب بدن را نیز دفع میکنند و به همان تناسب آب بیشتری مصرف مینمایند. در تغذیه انواع طیور اگر کل مواد جامد محلول آب بیشتر از 3000 واحد نباشد مشکل چندانی به وجود نمیآورد.

پرورش مرغ گوشتی

فروشگاه قاصدک ، قیمت ، کیفیت ، بازگشت و سلامت کالا

تنش گرمایی و راههای مقابله با آن

دسته‌های مقالات

تلفن

دسترسی سریع

پرورش مرغ گوشتی

فروشگاه قاصدک ، قیمت ، کیفیت ، بازگشت و سلامت کالا

تنش گرمایی و راه­های مقابله با آن

دسته‌های مقالات

تنش گرمایی و راههای مقابله با آن